Priredio i preveo: Afan Latić
Prije 1100 godina muslimani su proizvodili papir u Bagdadu nakon zarobljavanja kineskih boraca u bici kod Talasa 751. Tajne kineske proizvodnje papira prenijete su njihovim zarobljenicima, a proizvodnja papira je brzo prepravljena i transformirana u masovnu proizvodnju od strane mlinova u Bagdadu i tako se proširila na zapad do Damaska, Tiberije i sirijskog Tripolija. Kako je proizvodnja rasla, papir je postajao jeftiniji i kvalitetniji, a mlinovi u Damasku su bili glavni izvori snabdijevanja Evrope. Sirijske fabrike su bile u velikoj mjeri u mogućnosti da uzgajaju konoplju, sirovinu čija je dužina i snaga značila da proizvodi papir visokog kvaliteta. Danas se papir od konoplje smatra obnovljivim i ekološki prihvatljivim; također košta upola manje za obradu nego papir na bazi drveta.
Osim konoplje, muslimani su uveli i lan kao zamjenu za koru duda, sirovinu koju su koristili Kinezi. Lanene krpe su sitnjene, natopljavane vodom i fermentirane. Zatim su kuvane i očišćene od alkalnih ostataka i prljavštine. Čiste krpe su prebijane u kašu čekićem, metodom koju su izmislili muslimani. Eksperimentisali su i sa sirovinama, praveći tako pamučni papir. Muslimanski rukopis o ovome koji datira iz 11 stoljeća, otkriven je u biblioteci Eskorijal u Madridu.
Do 800. godine, proizvodnja papira je stigla u Egipat, a vjerovatno je najranija kopija Kur’ana na papiru ovdje sačinjena u desetom stoljeću. Od Egipta je putovao dalje na zapad, preko sjeverne Afrike do Maroka. Kao i mnogo toga drugog, odatle je prešao moreuz u muslimansku Španiju 950., gdje su ga Andalužani ubrzo preuzeli, a grad Jativa, u blizini Valensije, postao je poznat po proizvodnji debelog, sjajnog papira, zvanog Shatibi. U roku od 200 godina od proizvodnje u bagdadskim mlinovima, papir je bio u opštoj upotrebi širom islamskog sveta.
To je značilo da je proizvodnja knjiga postala lakša i isplativija jer je papir zamjenio skupe i retke materijale papirusa i pergamenta, pa je pokrenuta masovna proizvodnja knjiga. Prije toga, proizvodnja je bila složena i veoma sofisticirana: složena po tome što se obavljala radom prepisivača, i sofisticirana zbog vještih ruku koje su bile uključene. Količina rada u proizvodnji se smanjila, ali je sofisticiranost zanatstva ostala, tako da su u muslimanskom svijetu stotine, čak i hiljade primjeraka referentnih materijala stavljene na raspolaganje, stimulišući cvjetajuću trgovinu knjigama i učenje. Očigledno, revolucija u pravljenju knjiga trebalo je da se desi mnogo kasnije nakon upotrebe štamparskih mašina u Evropi.
Prva fabrika papira u hrišćanskoj Evropi osnovana je u Bolonji 1293. godine, a do 1309. zabilježena je prva upotreba papira u Engleskoj. Sa svim ovim papirom i jeftinijim knjigama, širenje znanja u i okolo Evrope je uzelo maha. Danski historičar Johannes Pedersen rekao je da su masovnom proizvodnjom papira muslimani “ostvarili podvig od ključnog značaja ne samo za historiju islamskih knjiga već i za cijeli svijet knjiga.”
