Shkencëtarët, thonë se njerëzit janë të vetmet qenie të gjalla që kanë aftësinë të reflektojnë mbi mendimet dhe sjelljet e tyre. Me këtë aftësi, ne vlerësojmë veten duke e parë veten nga jashtë, matim sjelljen tonë dhe prodhojmë cilësi të tilla si e drejtë e gabuar; e bukur e shëmtuara; e mirë e keqe. Kjo situatë është pasojë e natyrshme e të qenit njeri jo vetëm krijesë biologjike (qenie njerëzore), por edhe “njerëzore” me shpirt.
Ekzistojnë ajete themelore që përshkruajnë Ademin a.s. në Kur’an. Secili prej ajeteve, në të cilat përmendet koncepti i qenies njerëzore, i cili fjalë për fjalë thekson lëkurën dhe pamjen e njeriut, tërheq vëmendjen te veçoritë tona formale. Fjala njeri, nga ana tjetër, thekson aftësinë tonë për të pasur inteligjencë, vetëdije dhe ndërgjegje, aftësinë tonë për të folur dhe menduar dhe pozicionin tonë të dalluar në univers, në të gjitha vendet ku ka kaluar. Fjalimi i Zotit tonë u drejtohet njerëzve që janë “përgjegjës” për shkak të këtyre karakteristikave shpirtërore që posedojnë. Kjo tregon se, në njëfarë mënyre, përgjegjësitë fetare dhe morale, të cilat na ngarkojnë dhe shpesh na copëtojnë me mendimin se nuk mund t’i përmbushim siç duhet, na ngrenë nga të qenit krijesë biologjike në nivelin e Ademit, gjë që na bën me vlerë në sytë e Allahut xh.sh..
Ajo që kuptohet nga ajetet është se struktura e njeriut është e aftë edhe për të mirën edhe për të keqen:
“Pasha njeriun dhe Atë që e krijoi atë!
Dhe ia mësoi se cilat janë të këqijat dhe të mirat e tij.
Pra, ka shpëtuar ai që e pastroi vetveten.
E ka dështuar ai që e poshtëroi vetveten.”
(Sureja esh-Shems 7-10)
Pasha fikun dhe ullirin!
Dhe (kodrën) Turi Sina-en!
Dhe këtë qytet të sigurisë!
Vërtet, Ne e krijuam njerin në formën më të bukur.
Pastaj e zbritëm atë në më të ultin e të ultëve.
Përveç atyre që besuan dhe bënë vepra të mira; ata kanë shpërblim të pandërprerë.
E pas gjithë kësaj, ç’të shtyri të përgënjeshtrosh ditën e shpërblimit (përgjegjësisë)?
A nuk është All-llahu më i urti i gjykuesve?
(Tin 95/1-5)
Lumturia e një personi varet nga përdorimi i kësaj aftësie që i është dhënë për të arritur nivelin më të lartë të potencialit të tij. Ngritja e përditshme u jep njerëzve lumturi, kënaqësi dhe paqe. Kur e shikojmë në këtë mënyrë, mund të themi lehtësisht se ajo që e ngrin njeriun është morali. Fakti që pejgamberi ynë tha se qëllimi i dërgimit ishte “plotësimi i moralit të bukur” është domethënës për sa i përket shfaqjes së qëllimit përfundimtar të fesë.
Së fundi, le të theksojmë se morali nuk ka të bëjë fare me inteligjencën dhe fuqinë e mendimit të një personi.
Natyrisht, njohja e së mirës dhe së keqes ndihmon zhvillimin moral më shumë sesa mosnjohja. Mirëpo, që sjellja e mirë të zërë rrënjë dhe të kthehet në moral, përveç njohurive dhe të kuptuarit nevojitet pranimi (besimi) emocional dhe fuqia e vullnetit. Vetëm gjenialiteti dhe njohuria nuk tregojnë se çdo gjë që bën një person është e drejtë dhe e duhur. Në ditët e sotme shihet se eleganca dhe etika në marrëdhëniet njerëzore ngatërrohen me moralin. Një person ndonjëherë mund të jetë i sjellshëm në pamje, por me karakter të keq.
Ndërsa mund të ketë shumë njerëz mizorë me sjellje dhe njohuri të mira, ka edhe shumë njerëz të pastër dhe të moralshëm që nuk dinë të sillen në mjedise të sjellshme.
Është jashtëzakonisht e rëndësishme të jemi të vetëdijshëm për këto dallime, pasi ngatërrimi i moralit me sjelljet përbën një burim të rëndësishëm pyetjesh rreth fesë. Por me një kujdes të tillë, ne nuk mund të harrojmë moralin e vërtetë.
