Preveo i priredio: mr Afan Latić, profesor arapskog jezika u Medresi “Mehmed Fatih”
Razlog zbog kojeg je Bagdad dosegao i zadržao tako visoku razinu razvoja leži u činjenici da su se njegovi halife iskreno zainteresovali za prikupljanje revolucionarnih i naučnih djela iz cijeloga svijeta. Osim što su sakupljali knjige, okupili su i muslimanske učenjake kako bi osnovali jednu od najvećih intelektualnih akademija u istoriji – Kuću mudrosti. Ova intelektualna snaga, u kombinaciji s političkom i kulturnom moći Bagdada, učinila je grad središtem umjetnosti, nauke i književnosti. Uloga koju je Bagdad imao u širenju i razvoju znanja bila je izuzetno velika.
Kuća mudrosti bila je poznata pod dva imena, u skladu s fazama svog razvoja. U vrijeme halife Haruna er-Rašida, kada je predstavljala tek jednu prostoriju, zvala se Khizanat al-Hikmah (Riznica mudrosti). Kasnije, za vrijeme halife El-Ma’muna, kada se razvila u veliku akademiju, dobila je ime Bayt al-Hikmah (Kuća mudrosti). U njoj je bila smještena velika biblioteka s bogatom zbirkom naučnih djela na mnogim jezicima, čime je postala prava naučna institucija.
Halifa Muhammed el-Mehdi bio je prvi koji je počeo sakupljati rukopise, pronalazeći ih tokom svojih vojnih pohoda. Njegov sin, halifa El-Hadi, nastavio je tu praksu, a potom i njegov sin, čuveni halifa Harun er-Rašid (786–809), koji je utemeljio naučnu zbirku i Akademiju nauka. Halifa El-Ma’mun, koji je vladao od 813. godine tokom dvadeset godina, proširio je Kuću mudrosti i organizirao je tako da je svaka naučna oblast imala svoj poseban odjel ili krilo. U tim prostorima okupljali su se naučnici, prevodioci, književnici, pjesnici i stručnjaci iz raznih oblasti umjetnosti i zanata.
Ovi srednjovjekovni umovi okupljali su se svakodnevno – prevodili, čitali, pisali i raspravljali. Kuća mudrosti postala je pravi kosmopolitski centar u kojem su se koristili brojni jezici: arapski (kao lingua franca), farsi, hebrejski, sirijski, aramejski, grčki, latinski i sanskrt – naročito za prevođenje drevnih indijskih matematičkih rukopisa.
Među poznatim prevodiocima isticao se Juhanna ibn al-Bitrik al-Turjuman, poznat i kao “Prevodilac Jonah, sin Patrijarha”. Više se bavio filozofijom nego medicinom, a među njegovim prijevodima bila je i Aristotelova Knjiga o životinjama sa 19 poglavlja. Hunajn ibn Ishak bio je poznati prevodilac djela grčkih ljekara Hipokrata i Galena.
Prenosi se da je halifa El-Ma’mun pisao kralju Sicilije, tražeći od njega cjelokupan sadržaj tamošnje biblioteke, bogate filozofskim i naučnim djelima. Kralj je udovoljio molbi i poslao mu kopije traženih knjiga.
S obzirom na nedostatak modernih sredstava transporta, prenosi se da je El-Ma’mun koristio čak stotinu deva da bi prenio rukom pisane knjige i rukopise iz Horasana (današnji Iran) u Bagdad. Obratio se i vizantijskom caru, želeći dobiti na uvid korisna grčka djela koja bi se mogla prevesti. Car je pristao, a učenjaci su otputovali s misijom da donesu knjige velikih grčkih mislilaca.
Halifa El-Ma’mun nije bio samo upravitelj Kuće mudrosti – aktivno je učestvovao u diskusijama sa učenjacima i znalcima. Osnovao je i astronomski centar Marsad Falaki, koji su vodili njegovi dvorski astronomi: Jevrej Sanad ibn Ali al-Jehudi i musliman Jahja ibn Ebi Mansur.
Slijedeći viziju svog oca, El-Ma’mun je osnovao brojne visokoškolske institucije, opservatorije i tekstilne radionice. Navodi se da je broj viših ustanova tokom njegove vladavine dosegao 332. Također je zatražio od skupine učenjaka da izrade mapu svijeta, što su oni i učinili. Ta karta, poznata kao Ma’munova mapa (al-Sura al-Ma’muniyah), predstavljala je znatno proširenu verziju tada dostupnih geografskih znanja u odnosu na karte Ptolomeja i drugih grčkih geografa.
Među najsvjetlijim imenima Kuće mudrosti bili su braća Benu Musa – Muhamed, Ahmed i al-Hasan – poznati po svojim matematičkim i tehničkim izumima; Al-Hvarizmi, otac algebre; Al-Kindi, utemeljitelj nauke o dešifrovanju i teoriji muzike; Sa’d ibn Harun al-Katib, pisar; Hunajn ibn Ishak al-Ibadi, ljekar i prevodilac, te njegov sin Ishak. Ova se imena neprestano iznova pojavljuju u historiji islamske nauke, jer su upravo ti ljudi istraživali, otkrivali i gradili ogromnu građevinu znanja, utemeljenu na eksperimentima i razumijevanju, koja je postala temelj za mnoga savremena naučna dostignuća.
Važno je, međutim, razlikovati abasidsku Kuću mudrosti od fatimidske Kuće mudrosti (Dar al-Hikmah), koju je 1005. godine u Kairu osnovao halifa Al-Hakim, a koja je trajala 165 godina. I drugi gradovi islamskog svijeta, posebno u njegovim istočnim provincijama, osnovali su u 9. i 10. stoljeću slične ustanove pod nazivom Dar al-‘ilm (Kuće znanja), nastojeći oponašati veličanstveni primjer Bagdada.
