Myslimanët themeluan qytete të reja në përputhje me jetën, zakonet dhe traditat e tyre. Ata gjithashtu riplanifikuan qytetet që u takuan me Islamin.
Rregulloret e para në aspektin urbanistik
Pejgamberi ynë (a.s) e bëri këtë në Medine.
Pra, çfarë nënkuptonin “rrugët pa krye” që hasëm në shumë qytete islame si Medina, Kordoba, Bagdadi, Damasku dhe Stambolli, dhe për çfarë qëllimesh u vendosën ato në strukturën e qytetit?
Shihet se urdhrat dhe ndalesat e fesë patën një ndikim të madh në formimin e qytetit islam. Si pamjet fizike ashtu edhe ato sociale të qyteteve formohen brenda kornizës së këtyre kufijve.
Planifikimi në qytetet islame në përgjithësi zhvillohet rreth njësive të centralizuara fetare dhe sociale si xhamitë, mesxhidët, pazaret e mbuluara ose komplekset shoqërore.
Pavarësisht nga bota e gjerë e mbuluar nga kultura islame, diversiteti i njerëzve, kulturat e ndryshme që zotërohen dhe gjuhët e ndryshme që fliten, të gjithë besimtarët vendosen në qytet në mënyrë të ngjashme.
Marrëdhëniet e vendosura në qytetet islame nuk ndërtohen mbi institucione materiale, por mbi lidhjet njerëzore midis njerëzve.
Qyteti ka një strukturë që frymëzon njerëzit që jetojnë në virtytet e tyre fetare, morale dhe ka një cikël në të cilin njerëzit e zhvillojnë qytetin në kuadrin e këtyre ndjeshmërive si kthimit dhe besnikërisë. Kështu krijohet një rend në të cilin qyteti ndikohet nga njerëzit dhe njerëzit ndikohen nga qyteti dhe ushqehen me njëri-tjetrin.
Qyteti islam ka një strukturë që bëhet më e cekët ndërsa përparon nga qendra në periferi, diferencohet dhe integrohet në vende dhe ngjall një qëndrim privat me shtëpitë dhe ndërtesat e tij.
Ka një përhapje natyrore, ndryshe nga vendbanimi radial dhe mekanik në qytetet evropiane si Parisi. Në një farë mënyre është planifikuar pjesa qendrore e qytetit, e përbërë nga pazare të mbuluara (bixhistene) dhe komplekse sociale, por zona e banimit lejohet të formohet vetë.
Radial: Modeli i projektimit urban që synon të zgjerojë rrugët nga qendra në periferi ose nga periferia në qendër përgjatë rrezes së një rrethi dhe të formësojë qytetin në përputhje me rrethanat.
“Nëse neglizhoni të ringjallni brezin gjatë zhvillimit të qytetit, brezi që neglizhoni do të shkatërrojë qytetin që keni zhvilluar”. – Turgut Cansever
Rrugët përkufizohen si mjete infiltruese që sigurojnë kalimin nga qendra e qytetit në lagje. Përveç kësaj, ato janë njësitë bazë që vendosin marrëdhëniet mes qendrës së qytetit dhe lagjeve. Në qytetet islame, rrugët që ofrojnë këtë lidhje janë të ngushta, gjarpëruese dhe ndonjëherë arrijnë deri në dy metra gjerësi.
Ndërsa rrjetet e rrugëve në disa vende përfundojnë në rrugë pa krye, në disa vende ato lidhen me një rrjet të ri lagjesh dhe hapin dyer të reja për njerëzit.
Rrugët pa krye janë rrugët që kanë hyrje por skaji tjetër nuk të çon askund, nuk kanë dalje dhe mbyllen në njërin skaj.
Një strukturë mund të kufizohet nga një pengesë fizike ose një element natyror, ose mund të përfundojë me përrenj, lugina të vogla ose shkëmbinj në varësi të topografisë.
Koncepti i rrugës pa rrugëdalje, të cilin në përgjithësi mund ta perceptojmë si një e metë në vendbanimet me zhvillim të paplanifikuar, përdoret si element planifikimi në qytetet islame duke e orientuar drejt shërbimeve të caktuara ose në shërbim të shoqërisë.
– I themeluar shumë vite pas Medinës, qytetit të parë të planifikuar të Islamit, në shumë qytete ndeshemi me rrugë qorre ku ndjejmë aromën e kësaj feje të shenjtë. Këto qytete janë kryesisht Medina, Shamj, Bagdadi, Buhara, Samarkandi, Tashkenti, Ahlati, Balkh, Kajro.
Në një qytet islamik, çdo lagje e izolon veten nga pjesa tjetër e qytetit në një farë mënyre. Ky izolim sigurohet nga rrugë nganjëherë të ngushta dhe shpesh rrugë qorre. Në disa qytete shihen edhe porta të ndërtuara.
Rrugët pa krye nuk janë vetëm një copë izolimi, por edhe një vend ku fëmijët luajnë. Është një zonë e sigurt lojërash dhe argëtimi, veçanërisht për fëmijët tanë, ku në ditët e sotme është një vënd i sigurtë për ti lënë të luajn.
Në vendet ku kishte rrugë pa krye, njihej kushdo që hynte apo dilte nga kjo rrugë. Në këtë mënyrë rruga qorre do të shndërrohej në një zonë private dhe të veçantë.
Rrugët pa krye, veçanërisht në vendet e larta ose në vendet e bllokuara nga pengesat natyrore si lumenjtë dhe përrenjtë, bëhen dyer të pamjes dhe njerëzit e lagjes i përdorin ato si një hapësirë sociale. Shihet se procesi i parë i urbanizimit dhe bërthama e planifikimit në qytetërimin islam filloi në Medine. Medina, në arabisht do të thotë çdo vend i lartë ku janë ndërtuar vendbanime, qytete dhe kështjella. Strukturat fizike dhe sociale e shumë qyteteve të tjera islame si Medina, Bagdadi, Fustati dhe Kajro janë të ngjashme me njëra-tjetrën.
Arsyeja kryesore për këtë është se modeli i qyteteve është qyteti i Pejgamberit (a.s), Medina. Shumë qytete islame janë zgjerime të Medinës.
Në jetën e përditshme, besimtarët, të cilët marrin shembull Pejgamberin (a.s), marrin shembull edhe Medinën në qytetet që ata themeluan. Ata shpesh përdorin rrugë qorre, në qytetet e tyre të cilat i hasim shpesh në Medine.
Qëllimi më i rëndësishëm i rrugëve qorre, shembujt e parë të të cilave i kemi hasur në Medine, është sigurimi i privatësisë.
Rrugët qorre janë një hapësirë lirie që garanton gjithmonë siguri dhe qetësi për përdoruesit.
Rrugët pa krye:
Një shesh lojrash ku fëmijët mund të luajnë së bashku.
Një dritare për të rriturit për të vëzhguar lehtësisht fëmijët dhe për t’i mundësuar ata të shoqërohen me fqinjët.
Për të moshuarit, është një zonë frymëmarrjeje dhe pushimi.
Sot ne duhet të ngulitim dinamikën e rrugës qorre dhe vlerat e qytetit islam në apartamentet ku askush nuk e njeh njëri-tjetrin, as përshëndetet apo bisedon me njëri-tjetrin, në rrugët tona ku nuk mund t’i nxjerrim fëmijët tanë të vetëm, dhe në rrugët tona që janë bërë të rrezikshme jo vetëm për fëmijët por edhe për të rriturit. Ne duhet të jemi pionierët në zbatimin e vlerave të tilla si privatësia, socializimi dhe solidariteti nga brenda shtëpive tona deri në shkallën e rrugës dhe qytetit.
